بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان که به‌عنوان زئونوز (Zoonoses) شناخته می‌شوند، تهدیدی جدی برای سلامت انسان‌ها هستند. این بیماری‌ها از طریق تماس با حیوانات آلوده یا فرآورده‌های آن‌ها به انسان منتقل می‌شوند و می‌توانند باعث بروز مشکلات جدی بهداشتی شوند. بر اساس آمارها، بیش از 60 درصد از بیماری‌های عفونی انسان منشأ حیوانی دارند که نشان‌دهنده اهمیت رعایت نکات بهداشتی و پیشگیرانه در زندگی روزمره است. افرادی که حیوان خانگی مانند سگ یا گربه دارند باید از این هشدارها آگاه باشند و اقدامات لازم را برای پیشگیری از انتقال بیماری‌های مشترک انجام دهند.
اهمیت بیماری های مشترک بین انسان و حیوان
بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان به‌طور عمده از طریق تماس مستقیم با حیوانات یا مصرف فرآورده‌های آن‌ها مانند شیر خام یا گوشت آلوده منتقل می‌شوند. این بیماری‌ها می‌توانند ناشی از ویروس‌ها، باکتری‌ها، انگل‌ها و قارچ‌ها باشند که در صورت عدم پیشگیری صحیح، ممکن است به سرعت در جامعه شیوع پیدا کنند. در این میان، مهم‌ترین این بیماری‌ها شامل هاری، تب مالت، سالک و تب کریمه کنگو هستند که تهدیدات جدی برای سلامت انسان‌ها به‌شمار می‌آیند.
هاری؛ یک تهدید مرگبار
هاری یکی از خطرناک‌ترین بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان است که از طریق گزش حیوانات آلوده، به ویژه سگ‌ها و گربه‌ها، منتقل می‌شود. در صورت بروز علائم این بیماری، مرگ به‌طور حتمی است، اما در صورت درمان سریع و دریافت واکسن هاری، می‌توان از بروز آن جلوگیری کرد. در ایران، واکسن هاری به‌طور رایگان در مراکز بهداشتی برای افراد گزیده‌شده از حیوانات آلوده تجویز می‌شود. پس از گزش حیوان، مهم است که محل زخم شسته شود و فرد در اولین فرصت به مراکز درمانی مراجعه کند تا واکسیناسیون و در صورت نیاز، تزریق سرم انجام شود.
سایر بیماری های مشترک در ایران
- سالک، بیماری پوستی است که توسط انگل لیشمانیا ایجاد می‌شود و از طریق نیش پشه خاکی که از موش‌های صحرایی آلوده تغذیه می‌کند، منتقل می‌شود. این بیماری در بیش از 170 شهرستان ایران، از جمله تهران و ورامین، شیوع دارد. کنترل این بیماری نیازمند کاهش جمعیت موش‌ها و پشه‌های خاکی است. سمپاشی در فصول مناسب و مراجعه سریع افراد به مراکز درمانی برای درمان سالک بسیار حائز اهمیت است.
- تب مالت یا بروسلوز، یک بیماری باکتریایی است که از طریق تماس با دام آلوده یا مصرف فرآورده‌های لبنی غیرپاستوریزه به انسان منتقل می‌شود. برای پیشگیری از این بیماری، مصرف شیر و محصولات لبنی باید حداقل 5 دقیقه جوشانده شود تا از انتقال باکتری‌ها جلوگیری شود.
- عقرب‌گزیدگی و مارگزیدگی نیز از دیگر تهدیدات بومی در ایران است. این موارد بیشتر در استان‌های جنوبی کشور رخ می‌دهند و سالانه حدود 50 هزار مورد عقرب‌گزیدگی و 5 تا 10 هزار مورد مارگزیدگی ثبت می‌شود. برای درمان این موارد، سرم ضد مار و ضد عقرب در بیمارستان‌ها موجود است.
- تب کریمه کنگو یک بیماری ویروسی است که از طریق کنه‌های آلوده بین دام‌ها منتقل می‌شود و می‌تواند از طریق تماس با خون و ترشحات دام آلوده در زمان ذبح به انسان منتقل شود. برای پیشگیری از این بیماری، کشتار دام باید تنها در کشتارگاه‌های بهداشتی انجام شود و لاشه دام قبل از قطعه‌قطعه شدن باید 24 ساعت در دمای 4 تا 8 درجه سانتی‌گراد نگهداری شود.
راه های پیشگیری از بیماری های مشترک بین انسان و حیوان
برای کاهش خطر ابتلاء به بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان، رعایت برخی نکات بهداشتی ضروری است. اولین گام در این مسیر، واکسیناسیون حیوانات خانگی است. سگ‌ها و گربه‌ها باید واکسن هاری دریافت کنند تا از انتقال این بیماری جلوگیری شود. همچنین باید از تماس با حیوانات مشکوک یا حیوانات ولگرد خودداری کرد.
رعایت بهداشت فردی و محیطی نیز بسیار اهمیت دارد. پس از تماس با حیوانات، شستن دست‌ها با آب و صابون الزامی است تا از انتقال بیماری‌ها به بدن جلوگیری شود. همچنین، مصرف فرآورده‌های لبنی باید از نوع پاستوریزه باشد و از مصرف شیر خام یا محصولات لبنی غیرپاستوریزه باید پرهیز کرد.
کنترل جمعیت جوندگان و حشرات ناقل نیز از دیگر اقدامات مؤثر در پیشگیری از بیماری‌های مشترک است. سمپاشی محیط و رعایت نظافت محیط زندگی می‌تواند به‌طور چشمگیری از شیوع بیماری‌های مشترک جلوگیری کند.
سخن پایانی
بیماری‌های مشترک انسان و حیوان، نظیر هاری، سالک، تب مالت و تب کریمه کنگو، تهدیدی جدی برای سلامت جامعه محسوب می‌شوند. با رعایت اصول بهداشتی، واکسیناسیون حیوانات خانگی و مراجعه سریع به مراکز درمانی در صورت تماس مشکوک با حیوانات، می‌توان از ابتلاء به این بیماری‌ها جلوگیری کرد. افراد باید آگاه باشند که مراقبت‌های بهداشتی و پیشگیری از بیماری‌ها، نه تنها برای خودشان بلکه برای جامعه نیز اهمیت بسیاری دارد.
