عملکرد شناختی مغز یکی از جنبه‌های کلیدی سلامت انسان است که با افزایش سن دچار تغییرات تدریجی می‌شود. با این حال، مشخص نبود که دقیقاً از چه سنی این تغییرات آغاز می‌شوند. اخیراً پژوهشگران با استفاده از داده‌های گسترده و فناوری‌های تصویربرداری پیشرفته، توانسته‌اند سن دقیقی را که زوال عملکرد مغزی شروع می‌شود، تعیین کنند. این کشف می‌تواند به توسعه راهکارهایی برای کاهش سرعت پیری مغز و بهبود کیفیت زندگی در سال‌های بعدی کمک کند.
تعیین سن شروع کاهش عملکرد مغز
دانشمندان با بررسی نتایج اسکن‌های مغزی و آزمون‌های شناختی بر روی بیش از ۱۹٬۳۰۰ فرد در سنین مختلف، توانستند روند زوال تدریجی سلول‌های مغزی را شناسایی کنند. این پژوهش نشان میدهد که مغز انسان از ۴۴ سالگی شروع به کاهش عملکرد می‌کند و این روند تا حدود ۶۷ سالگی سرعت می‌گیرد. پس از آن، با رسیدن به ۹۰ سالگی، این افت به ثبات نسبی می‌رسد.
به گفته محققان، در میانسالی اولین نشانه‌های کاهش عملکرد مغز نمایان می‌شوند، اما در این مرحله همچنان فرصت برای مداخله‌های درمانی وجود دارد. بنابراین، شناخت این بازه زمانی می‌تواند برای توسعه روش‌های پیشگیری و درمان بیماری‌های شناختی بسیار ارزشمند باشد.
ارتباط متابولیسم و عملکرد مغز در روند پیری
یکی از یافته‌های کلیدی این تحقیق، ارتباط بین متابولیسم مغز و کاهش عملکرد آن است. پژوهشگران دریافتند که در طی فرآیند پیری، مقاومت انسولینی نورون‌ها یکی از عوامل اصلی کاهش عملکرد شناختی محسوب می‌شود.
مهم‌ترین تغییرات متابولیکی در مغز شامل موارد زیر است:
- کاهش تأثیر انسولین بر سلول‌های عصبی، که باعث می‌شود نورون‌ها نتوانند به میزان کافی گلوکز دریافت کنند.
- افزایش تدریجی استرس متابولیکی در سلول‌های عصبی که منجر به اختلال در عملکرد شبکه عصبی می‌شود.
- کاهش فعالیت پروتئین GLUT4 (مسئول جذب گلوکز) و پروتئین APOE (مرتبط با انتقال چربی)، که با افزایش سن همراه است.
این یافته‌ها نشان می‌دهند که تامین سوخت جایگزین برای سلول‌های عصبی، مانند کتون‌ها، می‌تواند یکی از راهکارهای بالقوه برای مقابله با پیری مغز باشد.
نقش مقاومت انسولینی در زوال مغز
با افزایش سن، سلول‌های مغزی به‌طور فزاینده‌ای نسبت به انسولین مقاوم می‌شوند، که این مسئله باعث کاهش جذب گلوکز و در نتیجه کاهش انرژی مورد نیاز نورون‌ها می‌شود. این وضعیت، به‌ویژه در میانسالی، می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر عملکرد شناختی داشته باشد.
بر اساس این تحقیق، تغییرات مرتبط با مقاومت انسولینی در مغز شامل موارد زیر است:
- کاهش حساسیت نورون‌ها به انسولین، که منجر به دریافت ناکافی گلوکز می‌شود.
- افزایش فشار متابولیکی بر سلول‌های عصبی، که به‌مرورزمان موجب زوال عملکرد آن‌ها می‌شود.
- افزایش احتمال بروز بیماری‌های نورودژنراتیو مانند آلزایمر، به دلیل کاهش تأمین انرژی برای مغز.
این نتایج نشان می‌دهند که شناسایی و درمان مقاومت انسولینی مغز در مراحل اولیه پیری، می‌تواند از بروز اختلالات شناختی جلوگیری کند.
راهکارهای کاهش سرعت پیری مغز
تحقیقات نشان داده‌اند که می‌توان با برخی مداخلات، روند کاهش عملکرد مغز را کندتر کرد. در یکی از آزمایش‌های این مطالعه، دانشمندان به گروهی از شرکت‌کنندگان مکمل‌های کتون دادند، که نوعی منبع سوخت جایگزین برای مغز محسوب می‌شود.
نتایج این آزمایش نشان داد که:
- پس از مصرف مکمل‌های کتون، روند تخریب نورون‌ها کاهش یافت.
- بیشترین تأثیر مثبت در افراد ۴۰ تا ۵۹ ساله مشاهده شد.
این روش ممکن است در آینده به‌عنوان یک درمان پیشگیرانه برای بیماری‌های شناختی مورد استفاده قرار گیرد.
علاوه بر این، برخی از روش‌های دیگری که می‌توانند به حفظ سلامت مغز کمک کنند، شامل موارد زیر هستند:
- تغذیه سالم: مصرف غذاهای غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها، اسیدهای چرب امگا ۳ و کاهش مصرف قندهای فرآوری‌شده.
- فعالیت بدنی منظم: ورزش باعث افزایش جریان خون به مغز و تحریک تولید نورون‌های جدید می‌شود.
- تمرین‌های شناختی: انجام بازی‌های فکری، مطالعه و یادگیری مهارت‌های جدید می‌تواند عملکرد مغز را تقویت کند.
- مدیریت استرس: کاهش استرس از طریق مدیتیشن، یوگا و خواب کافی تأثیر مثبتی بر عملکرد مغز دارد.
جمع بندی و نتیجه گیری
این مطالعه نشان میدهد که روند زوال شناختی مغز از حدود ۴۴ سالگی آغاز می‌شود و تا ۶۷ سالگی سرعت می‌گیرد. یافته‌های جدید همچنین تأیید می‌کنند که مقاومت انسولینی در نورون‌ها نقش مهمی در این فرایند ایفا می‌کند و می‌توان با تأمین سوخت جایگزین، مانند کتون‌ها، این روند را کند کرد.
نتایج این پژوهش اهمیت تشخیص زودهنگام علائم پیری مغز و مداخله در مراحل اولیه را نشان میدهد. با بهره‌گیری از راهکارهای مناسب مانند تغذیه سالم، فعالیت بدنی و مصرف مکمل‌های مفید، می‌توان از کاهش عملکرد شناختی جلوگیری کرد و سلامت مغز را در دوران سالمندی حفظ نمود.
این تحقیق در مجله آکادمی ملی علوم ایالات متحده آمریکا (PNAS) منتشر شده است و می‌تواند تأثیر مهمی در استراتژی‌های آینده برای مقابله با پیری مغز داشته باشد.
