در حالی که بسیاری از ما چرت زدن در طول روز را راهی برای رفع خستگی یا جبران کم‌خوابی شبانه می‌دانیم، پژوهش‌های جدید نشان می‌دهند که این عادت می‌تواند هشداری برای مشکلات جدی‌تری باشد. عادات خواب، نه تنها کیفیت زندگی، بلکه طول عمر ما را نیز تحت‌تاثیر قرار می‌دهند. یافته‌های تازه حاکی از آن است که خواب روزانه ممکن است با افزایش خطر مرگ زودرس در ارتباط باشد. این موضوع نیازمند توجه بیشتر ما به الگوهای خواب روزانه و کیفیت خواب شبانه است.
نتایج نگران کننده یک مطالعه بزرگ درباره خواب روزانه
تحقیقات جدید نشان داده‌اند که چرت زدن در طول روز می‌تواند با خطر بالاتر مرگ زودرس همراه باشد. این یافته‌ها با تحلیل داده‌های هزاران فرد سالم و میانسال به دست آمده‌اند و توجه پزشکان و پژوهشگران سراسر جهان را جلب کرده‌اند.
بر اساس مطالعه‌ای گسترده که در کنفرانس علمی «SLEEP ۲۰۲۵» ارائه شد، پژوهشگران وضعیت خواب بیش از ۸۶ هزار نفر را با استفاده از دستگاه‌های پوشیدنی پایش کردند. آن‌ها دریافتند که کسانی که به‌طور منظم و به‌ویژه در اوایل بعدازظهر چرت می‌زنند، در معرض خطر بالاتری از مرگ زودهنگام قرار دارند. بر اساس یافته‌های این مطالعه، خطر مرگ در این افراد تا ۲۰ درصد افزایش می‌یابد.
چرت زدن روزانه؛ نشانه ای از اختلال خواب یا مشکلات پنهان
چرت روزانه به خودی خود لزوما مضر نیست، اما اگر به شکل منظم و با الگوی ناپایدار تکرار شود، می‌تواند علامتی هشداردهنده از مشکلات زمینه‌ای باشد. متخصصان بر این باورند که چرت زدن در طول روز ممکن است نشانه‌ای از اختلال خواب شبانه یا بیماری‌های پنهان باشد.
پژوهشگران تأکید می‌کنند که خواب‌آلودگی روزانه ممکن است به مواردی همچون اختلالات خواب (مانند آپنه خواب)، نارسایی قلبی، افسردگی یا حتی زوال عقل مرتبط باشد. از این رو، اگر فردی به طور مداوم در طول روز احساس نیاز به چرت دارد، بررسی دقیق کیفیت خواب شبانه و سلامت عمومی او ضروری است.
بررسی دقیق الگوی خواب افراد با استفاده از فناوری های پوشیدنی
برای دستیابی به نتایجی دقیق، پژوهشگران از دستگاهی به‌نام اکتیوگراف استفاده کردند—ابزاری شبیه ساعت مچی که الگوهای خواب و بیداری را به‌صورت پیوسته ثبت می‌کند. این روش، اطلاعات قابل اتکایی درباره عادت‌های واقعی خواب افراد در زندگی روزمره ارائه میدهد.
در این مطالعه، چرت روزانه به خواب‌هایی که بین ساعت ۹ صبح تا ۷ عصر رخ می‌دهند، اطلاق شد. میانگین مدت زمان چرت‌ها حدود ۲۴ دقیقه بود. یک‌سوم این چرت‌ها در ساعات ابتدایی روز، یعنی بین ۹ تا ۱۱ صبح انجام شده بودند. پس از پیگیری وضعیت این افراد به‌مدت ۱۱ سال، مشخص شد که ۵۱۸۹ نفر از شرکت‌کنندگان جان خود را از دست داده‌اند.
رابطه بین الگوی چرت زدن و افزایش خطر مرگ
یکی از نکات کلیدی در این مطالعه، شناسایی رابطه بین الگوهای ناپایدار چرت زدن و افزایش خطر مرگ بود. افرادی که چرت‌های طولانی‌تر و نامنظم‌تری داشتند، بیشتر در معرض خطر قرار گرفتند.
حتی پس از در نظر گرفتن عواملی مانند سیگار کشیدن، مصرف الکل، فعالیت بدنی و مدت زمان خواب شبانه، همچنان رابطه‌ی معناداری بین چرت روزانه و مرگ زودرس دیده شد. در افرادی که بیشتر در بازه‌ی ۱۱ صبح تا ۱ بعدازظهر می‌خوابیدند، احتمال مرگ ۷ درصد بیشتر بود. پژوهشگران تأکید کردند که مدت زمان چرت، زمان دقیق آن و نوسان در این رفتار همگی می‌توانند شاخص‌هایی برای وضعیت کلی سلامت باشند.
خواب روزانه و عملکرد مغز؛ خطر اختلال در پاک سازی سموم مغزی
مطالعات نشان می‌دهند که خواب نقش مهمی در پاک‌سازی مواد زائد از مغز دارد. این فرآیند به‌ویژه در شب، زمانی که مغز وارد فازهای عمیق خواب می‌شود، با بیشترین کارایی انجام می‌شود.
کارشناسان مؤسسه کارولینسکا در استکهلم هشدار داده‌اند که خوابیدن در طول روز ممکن است این فرآیند پاک‌سازی را مختل کرده و به تجمع مواد زائد در مغز منجر شود. این موضوع می‌تواند احتمال ابتلا به بیماری‌های عصبی از جمله آلزایمر را افزایش دهد.
ارتباط میان خواب نامنظم و بیماری های مزمن
چرت‌های طولانی و بی‌برنامه ممکن است نشانه‌ای از وجود بیماری‌های پنهان باشند. بر اساس نتایج این پژوهش و سایر مطالعات، اختلال در ریتم شبانه‌روزی بدن (circadian rhythms) ممکن است با افزایش ریسک بیماری‌هایی مانند:
- نارسایی قلبی
- دیابت نوع ۲
- افسردگی مزمن
- آلزایمر و سایر انواع زوال عقل
مرتبط باشد. حفظ نظم در الگوی خواب و پرهیز از خوابیدن زیاد در طول روز می‌تواند نقشی حیاتی در پیشگیری از این بیماری‌ها ایفا کند.
هشدار به پزشکان: بررسی عادات چرت زدن بیماران
این یافته‌ها باعث شد بسیاری از متخصصان توصیه کنند که پزشکان هنگام ارزیابی وضعیت خواب بیماران، باید درباره چرت روزانه نیز پرس‌وجو کنند.
پروفسور جیمز رولی از دانشگاه راش در شیکاگو با اشاره به اهمیت این مسئله گفت: «پزشکان باید بپرسند: آیا در طول روز چرت می‌زنید؟ چه زمانی و چند وقت؟» چنین پرسش‌هایی می‌تواند به شناسایی زودهنگام اختلالات خواب یا بیماری‌های زمینه‌ای کمک کند.
نگاهی به آمار نگران کننده آلزایمر و مرگ و میر ناشی از زوال عقل
مطالعه‌ی اخیر در ادامه‌ی تحقیقات گسترده‌تری است که در سال گذشته منتشر شدند. یکی از آن‌ها که در مجله معتبر The Lancet چاپ شد، نشان داد که تقریباً نیمی از موارد ابتلا به آلزایمر قابل پیشگیری هستند، اگر عوامل خطر اصلاح شوند.
برخی از این عوامل عبارتند از:
- کاهش شنوایی
- کلسترول بالا
- کم‌تحرکی
- اختلالات خواب
آمارها در بریتانیا نشان می‌دهند که در سال ۲۰۲۲ حدود ۷۴ هزار نفر به‌دلیل زوال عقل جان باخته‌اند و این بیماری، به عامل اصلی مرگ‌ومیر در این کشور تبدیل شده است. در سال ۲۰۱۹ نیز مرگ ناشی از این بیماری حدود ۷۰ هزار نفر گزارش شد و هزینه درمان آن برای سیستم سلامت، سالانه بیش از ۷۰۰ میلیون پوند برآورد شده است.
نتیجه گیری: چرت روزانه مفید یا مضر؟
در حالی که خواب نیمروزی کوتاه می‌تواند در برخی شرایط مفید باشد—برای مثال جبران بی‌خوابی شب یا بهبود عملکرد ذهنی موقت—اما تکرار طولانی‌مدت آن، به‌ویژه در الگوهای نامنظم، می‌تواند هشداردهنده باشد.
اگر به طور منظم در طول روز احساس خواب‌آلودگی دارید، بهتر است با یک متخصص خواب یا پزشک عمومی مشورت کنید. توجه به کیفیت خواب شبانه، نظم در زمان خواب و بیداری و مدیریت استرس می‌تواند در پیشگیری از بیماری‌های جدی و حفظ سلامت عمومی نقش اساسی داشته باشد.
