پس از تجربه‌ی تلخ همه‌گیری ویروس کووید-۱۹، هر خبری درباره‌ی شناسایی ویروس‌های جدید خانواده کروناویروس‌ها می‌تواند نگرانی‌های جهانی را افزایش دهد. به‌تازگی دانشمندان از شناسایی گونه‌ای تازه از کروناویروس در چین خبر داده‌اند که تنها یک جهش کوچک با آلوده‌کردن انسان فاصله دارد. این موضوع باعث شده است زنگ هشدار درباره احتمال شکل‌گیری یک بیماری واگیردار دیگر در سطح جهانی، دوباره به صدا درآید.
ویروس جدید HKU5-CoV-2 چیست و چرا اهمیت دارد؟
کروناویروس جدیدی که در چین شناسایی شده، با نام HKU5-CoV-2 شناخته می‌شود و به گروهی کمترشناخته‌شده از ویروس‌ها موسوم به «مربکوویروس‌ها» تعلق دارد. این گروه از ویروس‌ها ارتباط نزدیکی با ویروس عامل بیماری مرس (MERS) دارند و عمدتاً در خفاش‌ها و برخی گونه‌های پستانداران مشاهده شده‌اند. اهمیت این کشف در آن است که HKU5-CoV-2 قادر است در سلول‌های تنفسی و گوارشی انسان رشد کند و همچنین قابلیت آلوده‌سازی گونه‌های مختلف جانوری را نیز داراست.
مطالعات آزمایشگاهی نشان داده‌اند که این ویروس پتانسیل بالایی در عبور از سد گونه‌ای بین حیوان و انسان دارد، به‌ویژه اگر در ساختار پروتئین اسپایک خود دچار جهش شود. از آنجا که اسپایک یکی از کلیدی‌ترین بخش‌های ویروس برای اتصال به سلول‌های انسانی است، چنین تغییری می‌تواند امکان ورود ویروس به بدن انسان را فراهم کند.
میزان خطر کروناویروس جدید برای انسان ها
اگرچه در حال حاضر شواهدی از انتقال مستقیم این ویروس به انسان وجود ندارد، اما دانشمندان هشدار داده‌اند که HKU5-CoV-2 تنها به یک تغییر کوچک در ژن پروتئین اسپایک خود نیاز دارد تا بتواند به گیرنده‌ی ACE2 انسان متصل شود. این همان گیرنده‌ای است که ویروس کووید-۱۹ از آن برای ورود به بدن انسان استفاده می‌کرد. از این رو، خطر بالقوه‌ی این ویروس در آینده بسیار جدی تلقی می‌شود.
این ویروس برای نخستین بار در ماه فوریه ۲۰۲۵ در یکی از آزمایشگاه‌های ویروس‌شناسی چین شناسایی شد؛ همان آزمایشگاهی که طی همه‌گیری کووید-۱۹ نیز در مرکز توجه رسانه‌ها و نظریه‌های منشأ احتمالی ویروس قرار داشت. هرچند متخصصان تأکید کرده‌اند که این ارتباط نباید مبنای فرضیات بی‌اساس یا ایجاد ترس عمومی باشد، اما قطعاً نیاز به پایش دقیق و پیوسته دارد.
بررسی علمی ساختار ویروس و قابلیت جهش
بر اساس گزارش منتشرشده در مجله‌ی علمی Nature Communications، تیم تحقیقاتی دانشگاه ایالتی واشنگتن تأکید کرده‌اند که جهش در بخش خاصی از ژن کدکننده‌ی پروتئین اسپایک می‌تواند مسیر اتصال این ویروس به سلول‌های انسانی را هموار کند. این پژوهشگران معتقدند چنین جهشی ممکن است به‌سادگی و در مدت‌زمان کوتاهی رخ دهد، به‌ویژه در جمعیت‌هایی از حیوانات میزبان که ویروس به‌طور طبیعی در آن‌ها گردش دارد.
ویروس‌شناس ارشد این تحقیق، «مایکل لتکو»، گفته است:
«ویروس‌های HKU5 در گذشته به‌ندرت مطالعه شده‌اند، اما شواهد تازه نشان میدهد که آن‌ها به‌شدت مستعد جهش هستند. با توجه به شباهت ساختاری آن‌ها به ویروس MERS، اگر وارد بدن انسان شوند، ممکن است با بیماری‌های شدیدتری نسبت به کووید-۱۹ مواجه شویم.»
ارتباط این ویروس با بیماری مرس (MERS)
ویروس HKU5-CoV-2 از نظر ژنتیکی به خانواده‌ای از ویروس‌ها تعلق دارد که با عامل بیماری مرس شباهت‌های زیادی دارند. ویروس MERS-CoV که در سال ۲۰۱۲ برای نخستین‌بار در عربستان سعودی شناسایی شد، یکی از مرگ‌بارترین ویروس‌های کروناویروسی بود و طبق گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت، حدود ۳۵ درصد از افراد مبتلا به آن جان خود را از دست دادند. با وجود اینکه شیوع گسترده‌ای نداشت، میزان کشندگی بالای آن باعث شد که تحت نظارت شدید قرار بگیرد.
از آنجا که HKU5-CoV-2 از نظر ساختاری به MERS نزدیک است، اگر قابلیت ورود به بدن انسان را به‌دست آورد، ممکن است عواقبی به‌مراتب خطرناک‌تر از کووید-۱۹ داشته باشد. همین موضوع باعث شده است متخصصان اپیدمیولوژی و ویروس‌شناسی بر ضرورت پایش فعال این نوع ویروس‌ها در حیات‌وحش تأکید کنند.
آیا باید نگران پاندمی جدید باشیم؟
در حال حاضر، هیچ‌گونه شواهدی مبنی بر انتقال انسان به انسان یا حتی آلودگی انسانی برای HKU5-CoV-2 وجود ندارد. اما همانند بسیاری از ویروس‌های نوظهور، تهدید اصلی در توانایی بالقوه‌ی آن برای جهش و تغییر رفتار نهفته است. شناسایی زودهنگام چنین ویروس‌هایی، فرصتی ارزشمند برای علم پزشکی و نهادهای بهداشت جهانی است تا قبل از وقوع بحران، اقدامات پیشگیرانه را آغاز کنند.
سازمان جهانی بهداشت نیز در سال‌های اخیر پروژه‌هایی نظیر پاندورا و پاتوجن ایکس را برای شناسایی ویروس‌های بالقوه پاندمی‌زا آغاز کرده است که HKU5-CoV-2 نیز احتمالاً در فهرست تحت‌نظر آن‌ها قرار خواهد گرفت.
نتیجه گیری
شناسایی ویروسی جدید از خانواده کروناویروس‌ها در چین، که تنها یک جهش کوچک با قابلیت آلوده‌کردن انسان فاصله دارد، زنگ خطری برای جامعه‌ی علمی و سیاست‌گذاران بهداشت جهانی است. با وجود اینکه هنوز خطر فوری برای عموم مردم وجود ندارد، اما تجربه‌ی کووید-۱۹ نشان داده است که بی‌توجهی به هشدارهای اولیه می‌تواند پیامدهای سنگینی داشته باشد. بنابراین، ادامه‌ی تحقیقات، پایش مستمر حیات‌وحش و آمادگی برای مقابله با ویروس‌های نوظهور، تنها راه منطقی برای محافظت از سلامت عمومی جهان است.
