واکسیناسیون برای پیشگیری و درمان سرطان همواره به عنوان یکی از بزرگترین امیدهای علم پزشکی شناخته شده است.
اگرچه در سالهای اخیر تنها برخی از واکسنها موفق به ایجاد تغییرات ملموس در کاهش شیوع سرطانها شدهاند — از جمله واکسن ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) که تاثیر چشمگیری در کاهش سرطانهای مرتبط با HPV داشته و واکسن باکسیلوس کالمت گورین که به جلوگیری از عود سرطان مثانه در مراحل اولیه کمک کرده است — اما بسیاری از واکسنها نتوانستهاند تاثیر چشمگیری در این حوزه بگذارند.
پس از دههها تحقیق و شکستهای متعدد، پیشرفتهای اخیر در حوزه ایمندرمانی سرطان، امیدهای جدیدی برای توسعه واکسنهای موثر به وجود آورده است. در یکی از کنفرانسهای انجمن تحقیقات سرطان آمریکا (AACR) در اوایل سال جاری، دکتر کاترین ج. وو به اهمیت واکسنهای شخصیشده اشاره کرد و پیشبینی کرد که واکسنهای جدید در هدف قرار دادن نئوآنتیژنهای منحصر به فرد هر بیمار، گامی بزرگ در درمان سرطان بردارند.
دکتر وو، رئیس کرسی درمانهای پیشگیرانه سرطان در موسسه سرطان دنا فاربر و استاد پزشکی در دانشگاه هاروارد، تاکید کرد: «تمرکز بر نئوآنتیژنهایی که ناشی از جهشهای خاص تومورها هستند، میتواند به پیشرفت در ساخت واکسنهایی منجر شود که به راحتی قابل استفاده باشند.»
یکی از واکسنهای برجستهای که در حال حاضر مورد توجه قرار گرفته، واکسن شخصیشده mRNA-4157 است که برای جلوگیری از عود ملانوما طراحی شده است. این واکسن قادر است تا 34 نئوآنتیژن خاص هر بیمار را هدف قرار دهد. دکتر لارنس یانگ، ویروسشناس برجسته دانشگاه وارویک در انگلستان، این پیشرفت را یکی از هیجانانگیزترین تحولات در درمانهای سرطان میداند.
از دیگر پیشرفتهای مهم میتوان به واکسن BNT116 اشاره کرد که توسط BioNTech برای درمان سرطان ریه غیر کوچک سلول (NSCLC) در حال آزمایش است. مشابه واکسن mRNA-4157، واکسن BNT116 نیز برای هدف قرار دادن آنتیژنهای خاص در سلولهای سرطان ریه طراحی شده است.
دکتر سیو مینک لی، مشاور آنکولوژی پزشکی در بیمارستانهای دانشگاه کالج لندن، درباره این واکسن گفت: «این فناوری، مرحله جدیدی در درمان سرطان است. ما وارد یک دوران هیجانانگیز از آزمایشهای بالینی ایمندرمانی مبتنی بر mRNA برای درمان سرطان ریه شدهایم.»
اما در این میان، باید یادآور شد که گرچه این پیشرفتها امیدوارکنندهاند، اما تحقق آنها هنوز نیازمند زمان و آزمایشهای بیشتر است. در گذشته، علیرغم چشماندازهای مثبت، بسیاری از واکسنها نتوانستهاند به اهداف درمانی خود دست یابند.
پیشرفتهای قبلی در واکسنهای سرطان
تحقیقات واکسنهای سرطان از دهه 2000 میلادی شتاب بیشتری گرفت. در سال 2006، واکسن گارداسیل که نسل اول واکسن HPV بود، تایید شد و از عفونت با چهار سویه HPV جلوگیری میکند که عامل حدود 80٪ از سرطانهای دهانه رحم هستند.
در سال 2010، سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) واکسن درمانی sipuleucel-T را تایید کرد که بقا را در بیماران مبتلا به سرطان پروستات مقاوم به هورمون بهبود بخشید.
در سالهای بعد، با وجود برخی موفقیتها، تعدادی از واکسنها در مراحل نهایی آزمایشات شکست خوردند. به عنوان مثال، آزمایش فاز 3 واکسن CDX-110 برای درمان گلیوبلاستوما مولتیفورم در سال 2016 به دلیل عدم اثربخشی متوقف شد. همچنین واکسن GVAX برای سرطان پانکراس در سال 2017 نتوانست اثربخشی لازم را نشان دهد.
این شکستها البته طبیعی هستند و بخشی از فرآیند پیشرفت در تحقیقات پزشکی به شمار میآیند. با این حال، هر یک از این آزمونها به توسعه و بهبود واکسنها و درمانهای جدید کمک کرده است.
آیا این پیشرفتها واقعا امیدوارکنندهاند؟
در حال حاضر، به نظر میرسد که واکسنهای سرطان در مسیر جدیدی قرار گرفتهاند که بهبودهای قابل توجهی در درمان سرطان به همراه دارد. واکسنهایی مانند mRNA-4157، که در کنار داروی pembrolizumab برای درمان ملانوما مورد آزمایش قرار گرفته است، نشاندهنده امیدهای جدید برای کاهش خطر عود سرطان و افزایش بقا هستند.
با این حال، باید به یاد داشته باشیم که این واکسنها هنوز در مراحل آزمایشی قرار دارند و برای ارزیابی دقیقتر اثربخشی آنها به زمان بیشتری نیاز است. لذا، علیرغم امیدواریهای موجود، هنوز نمیتوان به طور قطعی گفت که این واکسنها در درازمدت موفق خواهند بود یا نه.
نتیجهگیری:
در نهایت، واکسنهای سرطان، اگرچه در مراحل اولیه و با آزمایشهای محدود نشاندهنده نتایج امیدوارکنندهای هستند، هنوز در مسیر توسعه قرار دارند و نمیتوان به طور قطعی گفت که چه زمانی این واکسنها به درمانهای مؤثر و رایج تبدیل خواهند شد. آینده این فناوری به شدت به پیشرفتهای تحقیقاتی و آزمایشهای بالینی بستگی دارد، اما نوید بخش این است که با توجه به تحقیقات جدید، گامهای بزرگی در این زمینه در حال برداشته شدن است.
