مبارزه جهانی با ویروس HIV و بیماری ایدز طی دهه‌های گذشته با پیشرفت‌های چشمگیری همراه بوده است؛ اما در سال ۲۰۲۵، تحولات سیاسی و کاهش بودجه‌های بین‌المللی، روند این تلاش‌ها را به شدت تهدید کرده است. داروی جدید و امیدبخشی به نام «لنکاپاویر» قرار بود آینده این اپیدمی را تغییر دهد، اما حالا با چالش‌های مالی و سیاسی مواجه شده که ممکن است فرصت طلایی حذف HIV از صحنه جهانی را از بین ببرد.
داروی انقلابی لنکاپاویر؛ امیدی که نیمه کاره ماند
در سال‌های اخیر، داروی جدیدی به نام لنکاپاویر با قابلیت پیشگیری طولانی‌مدت از ابتلا به HIV توسعه یافت. این دارو قرار بود با تزریق دو بار در سال، محافظتی کامل در برابر ویروس فراهم کند و به ویژه در مناطق پرخطر مانند شرق و جنوب آفریقا توزیع شود. تمرکز اصلی برنامه، حفاظت از زنان جوان بود که طبق آمارها بیشترین میزان ابتلا را دارند.
اما اکنون با کاهش بودجه‌های بین‌المللی به‌ویژه از سوی ایالات متحده، این برنامه‌ها متوقف شده‌اند و توزیع گسترده این دارو با مانع مواجه شده است.
- قرار بود لنکاپاویر به زنان جوان در خوابگاه‌ها و مناطق پرخطر تزریق شود.
- برنامه تزریق، بر اساس تعهد مالی آمریکا از طریق برنامه PEPFAR طراحی شده بود.
- شرکت Gilead Sciences مسئول تولید و توزیع اولیه دارو بود و مجوز تولید نسخه ژنریک را نیز صادر کرده بود.
- هدف، محافظت از دو میلیون نفر در مدت سه سال بدون دریافت سود تجاری بود.
عقب نشینی آمریکا از بودجه مبارزه با ایدز
در حالی که آمریکا برای سال‌ها بزرگ‌ترین تأمین‌کننده مالی برنامه‌های مبارزه با HIV در جهان بود، اما دولت ترامپ با رویکردی جدید، بخش زیادی از این کمک‌ها را قطع کرده است. این سیاست، آسیب مستقیم به پروژه‌هایی وارد کرده که روی درمان و پیشگیری متمرکز بوده‌اند.
این اقدام آمریکا در زمانی اتفاق افتاد که جهان بیش از هر زمان دیگری به پایان اپیدمی HIV نزدیک شده بود. کاهش حمایت‌ها در حالی صورت گرفت که بسیاری از کشورها و سازمان‌ها برای توزیع سریع دارو آماده بودند.
- برنامه PEPFAR فقط از پیشگیری در زنان باردار و شیرده حمایت خواهد کرد.
- بودجه آزمایش‌های بالینی و پروژه‌های درمانی به شدت کاهش یافته است.
- کشورهای آفریقایی که در حال برنامه‌ریزی برای توزیع لنکاپاویر بودند، اکنون با چالش جدی بودجه مواجه شده‌اند.
توقف طرح های پیشگیری و درمان در آفریقا
کشورهای آفریقایی از جمله آفریقای جنوبی و اسواتینی که در خط مقدم مبارزه با HIV قرار دارند، به شدت تحت تأثیر این عقب‌نشینی قرار گرفته‌اند. برنامه‌هایی که قرار بود منجر به کاهش شدید نرخ ابتلا شوند، اکنون یا به‌کلی لغو شده‌اند یا در حالت تعلیق قرار دارند.
با کاهش منابع مالی، روند آزمایش، درمان و آموزش به‌طور قابل‌توجهی کند شده و هزاران بیمار از دسترسی به داروهای ضروری بازمانده‌اند.
- در اسواتینی، بیش از ۵۰۰۰ نفر داروی خود را دریافت نکرده‌اند.
- نرخ آزمایش HIV کاهش یافته و مراکز درمانی تعطیل شده‌اند.
- در آفریقای جنوبی، برنامه‌های واکسیناسیون و پیشگیری لغو شده و کارکنان اخراج شده‌اند.
- کارشناسان نگران افزایش موارد جدید و بروز مقاومت دارویی هستند.
آیا امیدی به جایگزینی منابع مالی وجود دارد؟
در غیاب حمایت دولت آمریکا، چشم امید به سازمان‌ها و بنیادهای خیریه جهانی دوخته شده است. از جمله بنیاد بیل و ملیندا گیتس که در زمینه بهداشت عمومی فعال است. اما حتی این بنیاد نیز حاضر به خرید مستقیم داروی لنکاپاویر از Gilead نشده و ترجیح میدهد از تولید نسخه‌های ژنریک حمایت کند.
مشکل اصلی در این میان، زمان‌بر بودن تولید نسخه‌های ژنریک است. تولید انبوه این داروها تا سال ۲۰۲۷ آغاز نخواهد شد و در این مدت، خلأیی در پیشگیری از HIV به وجود می‌آید که ممکن است فاجعه‌بار باشد.
- هزینه سالانه هر فرد برای دریافت لنکاپاویر حدود ۱۰۰ دلار است.
- بدون اثبات تقاضای بالا، تولیدکنندگان ژنریک تمایلی به سرمایه‌گذاری ندارند.
- صندوق جهانی و برخی نهادهای خصوصی در تلاش‌اند بودجه‌های اضطراری فراهم کنند.
- بنیاد «Children’s Investment Fund» تاکنون ۱۵۰ میلیون دلار کمک مالی کرده است.
نتیجه گیری: یک فرصت تاریخی در آستانه نابودی
سال ۲۰۲۵ می‌توانست نقطه‌عطفی در تاریخ مبارزه با ویروس HIV باشد. با ورود داروی انقلابی لنکاپاویر و توسعه واکسن‌ها و درمان‌های جدید، جهان برای نخستین بار به حذف اپیدمی نزدیک شده بود. اما اکنون به‌دلیل تصمیمات سیاسی و کمبود منابع مالی، این فرصت طلایی در حال از بین رفتن است.
اگر کشورهای ثروتمند و نهادهای جهانی نتوانند به‌سرعت شکاف مالی موجود را جبران کنند، خطر بازگشت گسترده بیماری ایدز در سراسر آفریقا و حتی جهان وجود دارد. لازم است بازیگران جهانی با مسئولیت‌پذیری، این بحران را جدی بگیرند و مانع از بر باد رفتن دستاوردهای دهه‌ها تحقیق و تلاش شوند.
