سرطان ریه یکی از شایع‌ترین و مرگ‌بارترین انواع سرطان در جهان است. برای مدت‌ها تصور می‌شد این بیماری عمدتاً در میان افراد سیگاری رخ میدهد، اما شواهد جدید نشان می‌دهند که میزان ابتلا به سرطان ریه در افراد غیرسیگاری نیز رو به افزایش است. یکی از عوامل مهم و پنهان در این روند، آلودگی هوای محیطی است که می‌تواند با تغییرات ژنتیکی در سلول‌های ریوی در ارتباط باشد.
جهش های DNA در غیرسیگاری ها؛ نقش پنهان آلودگی هوا
برخلاف تصور رایج، بسیاری از جهش‌های ژنتیکی در افراد غیرسیگاری به عواملی غیر از دخانیات مرتبط هستند. مطالعات تازه نشان داده‌اند که آلودگی هوا، به‌ویژه ذرات ریز معلق در هوا، ممکن است موجب بروز تغییرات ژنتیکی مشابه با آنچه در افراد سیگاری دیده می‌شود، گردد.
- بررسی‌های انجام‌شده روی ژنوم تومورهای ریوی نشان داده‌اند که بسیاری از افراد غیرسیگاری مبتلا به سرطان ریه دارای جهش‌هایی در ژن‌های کلیدی مانند EGFR و TP53 هستند.
- این جهش‌ها مشابه همان‌هایی هستند که در افراد سیگاری دیده می‌شوند، به‌ویژه تحت تاثیر یک الگوی جهشی موسوم به SBS4 که در نتیجه تماس با مواد سرطان‌زای هوا ایجاد می‌شود.
- این یافته‌ها نشان می‌دهند که آلودگی هوا می‌تواند همانند سیگار، در ایجاد تغییرات ژنتیکی مؤثر در سلول‌های ریوی نقش ایفا کند.
تأثیر آلودگی هوا بر کوتاه شدن تلومرها و پیری سلولی
تلومرها بخش‌هایی از کروموزوم‌ها هستند که در طول زمان و تحت فشارهای محیطی کوتاه‌تر می‌شوند. کوتاه شدن تلومرها نه تنها با پیری زودرس، بلکه با افزایش ریسک ابتلا به سرطان نیز ارتباط مستقیم دارد.
- مطالعات جدید نشان داده‌اند که زندگی در مناطق آلوده، به‌ویژه با ذرات معلق PM2.5، باعث کوتاه شدن تلومرها در سلول‌های ریوی می‌شود.
- این تغییرات در سطح سلولی می‌توانند روند ترمیم DNA را مختل کرده و زمینه را برای سرطانی شدن سلول‌ها فراهم کنند.
- افراد ساکن مناطق آلوده چهار برابر بیشتر از ساکنان مناطق پاک، جهش‌های SBS4 را در تومورهای خود نشان داده‌اند.
آلودگی هوا در مقایسه با دود سیگار دست دوم؛ کدام خطرناک تر است؟
در حالی که دود سیگار دست‌دوم یکی از عوامل شناخته‌شده در افزایش ریسک سرطان است، تحقیقات جدید نشان می‌دهند که آلودگی هوا می‌تواند تأثیر ژنتیکی قوی‌تری داشته باشد.
- در این تحقیق، قرار گرفتن در معرض دود سیگار دست‌دوم تنها افزایش ناچیزی در نرخ جهش‌های DNA ایجاد کرده است.
- در مقابل، تماس مداوم با ذرات آلوده در هوای آزاد با جهش‌های پررنگ و مشخصی همراه بوده که نشان‌دهنده خطر بالای آلودگی محیطی است.
- به‌طور خاص، جهش‌های موجود در ژن TP53 که با پیشرفت تومور در ارتباط هستند، در افراد ساکن مناطق آلوده بیشتر دیده شده‌اند.
بررسی گسترده بر روی ژنوم بیماران از چهار قاره جهان
یافته‌های این تحقیق بر اساس بررسی ژنوم بیماران از نقاط مختلف جهان به‌دست آمده است که اعتبار آن را افزایش میدهد. این بررسی‌ها در افرادی انجام شد که سابقه مصرف سیگار نداشتند.
- ژنوم ۸۷۱ فرد غیرسیگاری که به سرطان ریه مبتلا بودند، با دقت بررسی شد.
- این داده‌ها با ژنوم ۳۴۵ فرد سیگاری مقایسه شد تا تفاوت‌ها و شباهت‌های الگوهای جهشی بررسی گردد.
- در میان غیرسیگاری‌ها، جهشی موسوم به SBS40a کشف شد که پیش‌تر در افراد سیگاری دیده نشده بود. منشأ این جهش هنوز ناشناخته است و ممکن است منبعی غیرزیست‌محیطی داشته باشد.
آلودگی هوا معادل با مصرف یک پاکت سیگار در روز؟
برخی پژوهش‌ها قبلاً به این نکته اشاره کرده‌اند که تنفس در هوای آلوده ممکن است به‌اندازه کشیدن یک پاکت سیگار در روز برای بدن مضر باشد. این مطالعه جدید، این فرضیه را از نظر ژنتیکی تقویت می‌کند.
- میزان جهش‌های DNA در افرادی که در معرض آلودگی بالا قرار داشتند، شباهت زیادی با افراد سیگاری داشت.
- تومورهای ریوی این افراد نیز الگوهایی مشابه با تومورهای ناشی از سیگار نشان می‌دادند.
- این یافته‌ها نشان می‌دهند که آلودگی هوا یک عامل سرطان‌زای قدرتمند در سطح مولکولی است.
محدودیت های تحقیق؛ چرا احتیاط هنوز لازم است؟
با وجود اعتبار بالای تحقیق، برخی محدودیت‌ها در آن وجود دارد که باید در تفسیر نتایج در نظر گرفته شوند. این محدودیت‌ها به ما کمک می‌کنند تا از نتیجه‌گیری‌های ساده‌سازی‌شده پرهیز کنیم.
- میزان واقعی قرار گرفتن افراد در معرض آلودگی هوا به‌طور دقیق قابل اندازه‌گیری نبوده است، زیرا بر پایه‌ی سطح آلودگی منطقه‌ای محاسبه شده است.
- ممکن است برخی شرکت‌کنندگان، میزان واقعی مصرف سیگار خود را کمتر گزارش کرده باشند.
- همچنان نیاز به مطالعات بیشتری وجود دارد تا نقش دقیق آلاینده‌های خاص در جهش‌های DNA شناسایی گردد.
پیامدهای بالینی و سیاست گذاری های بهداشتی
یافته‌های این مطالعه اهمیت آلودگی هوا را نه فقط به‌عنوان یک عامل محیطی، بلکه به‌عنوان یک تهدید ژنتیکی و مولکولی برجسته می‌کند. این مسئله باید در برنامه‌ریزی‌های بهداشتی و شهری مدنظر قرار گیرد.
- کاهش آلودگی هوا می‌تواند نقش بزرگی در پیشگیری از بروز سرطان ریه، به‌ویژه در غیرسیگاری‌ها، داشته باشد.
- پزشکان باید در ارزیابی عوامل خطر سرطان، آلودگی محیطی را نیز در نظر بگیرند.
- سیاست‌گذاران باید برای کنترل منابع آلاینده و ارتقای کیفیت هوا، اقدامات جدی‌تری اتخاذ کنند.
جمع بندی
سرطان ریه دیگر تنها بیماری افراد سیگاری نیست. شواهد جدید نشان می‌دهند که آلودگی هوا می‌تواند با مکانیسم‌هایی مشابه با دخانیات، باعث بروز جهش‌های ژنتیکی و ایجاد تومور در ریه شود.
در جهانی که جمعیت شهرنشین روز‌به‌روز در حال افزایش است، کیفیت هوا به مسئله‌ای حیاتی در سلامت عمومی تبدیل شده است. این مطالعه، زنگ هشداری است برای همه‌ی ما تا بدانیم حتی اگر هرگز سیگار نکشیده باشیم، هوایی که تنفس می‌کنیم می‌تواند آینده‌ی سلامت ما را تحت تأثیر قرار دهد. بنابراین، تلاش برای پاک‌سازی هوا و بهبود شرایط زیست‌محیطی نه‌تنها یک وظیفه اجتماعی، بلکه راهی مستقیم برای پیشگیری از بیماری‌های مرگ‌بار چون سرطان است.
